Nouveau Recüeil de Dances

Beschrijving

BAROKDANS - LA BELLE DANSE

De oorsprong van de stijl die vandaag bekend staat als "Barokdans" (of "la Belle Danse" in het Frans) gaat terug tot 1533, toen Catherine de Medicis trouwde met Hendrik II van Frankrijk. Toen zij naar Parijs verhuisde, bracht zij haar bedienden mee, waaronder dansers en acrobaten. De samensmelting van Italiaanse hoofse dansen met Franse volksdansen zou een hele eeuw lang 'slow cooking' zijn en aan het eind van de regeerperiode van Lodewijk XIII duidelijker worden. Zijn opvolger Lodewijk XIV verhoogde de status van de dans toen hij optrad als 'Le Soleil' in het Ballet de la Nuit (1653). Lodewijk was toen hij nog maar dauphin, in afwachting van de opvolging van zijn moeder, koningin Anne van Oostenrijk. Daarmee gaf hij een politieke boodschap af als de held die triomfeerde over de duisternis (die de opstandelingen van de Fronde voorstelde) en hoop bracht op voorspoed voor de natie. Deze associatie met het beeld van de zon (in de mythologie vertegenwoordigd door Apollo) zou zijn handelsmerk worden gedurende zijn gehele regeerperiode. Toen Lodewijk XIV uiteindelijk in 1661 aan de macht kwam, was een van zijn eerste decreten de oprichting van de Académie Royale de Danse, een instelling die moest toezien op de choreografische productie en professionele dansers moest opleiden, die in de loop van de decennia in geënsceneerde producties de plaats van de edelen zouden innemen. De hovelingen bleven regelmatig van bals genieten, die varieerden van de intieme 'jours d'appartemment' in het Trianon tot uitbundige grote bals die de hele nacht doorgingen. Deze evenementen vonden wekelijks plaats (en soms drie keer per week!), en Versailles alleen al had tot 70 dansmeesters (de 'personal trainers' in die tijd) om de enthousiaste bewoners voor te bereiden op deze sociale evenementen.

Tegen het einde van de 17de eeuw nam Lodewijk XIV dansmeester Pierre Beauchamps in dienst om een systeem van dansnotatie op te zetten om choreografieën te bewaren en te verspreiden, maar ook om de integriteit ervan te waarborgen. Het systeem werd later in 1700 gepubliceerd door Raoul-Auger Feuillet, en staat vandaag bekend als het Feuillet-Beauchamps systeem dat - samen met dansverhandelingen, beschrijvingen, gravures en originele 'chronometre' tempo-aanduidingen - tegenwoordig wordt gebruikt door danshistorici en beoefenaars om die circa 330 overgebleven 18e-eeuwse choreografieën te recreëren, en ook wordt gebruikt door levende choreografen die hun werken creëren op basis van historische praktijken.

De meeste dansvormen zijn tegenwoordig beter bekend door hun optreden in instrumentale suites. Elk van hen heeft bijzondere kenmerken: Een Bourée stroomt onophoudelijk en wordt onderbroken door zelden gesprongen 'pas de sissone'; Sarabandes zijn plechtig en hartelijk, gekenmerkt door gestippelde ritmes op de 1e of 2e tel, en aanwezigheid van veel hemiolen in de binnenste maten van een frase; Chaconnes daarentegen zijn feestelijke dansen die kunnen worden gebruikt om gestileerde personages uit te beelden, en hier zijn de hemiolen aanwezig op de laatste twee maten van een frase; Courantes waren de lievelingsdansen van Lodewijk XIV, met een ingewikkelde en dubbelzinnige ritmische verhouding van 3/2 en 6/4; Deze werden in de mode vervangen door het gracieuze Menuet, waarvan de choreografie sterk gebaseerd is op hemiolen (een menuetstap duurt 2 maten muziek); Gigues zijn snelle en "luchtige" dansen (de barokke "aerobic" training) die vereisen dat de muziek - gebaseerd op een gestippeld ritme - vrij snel gespeeld wordt (veel sneller dan we tegenwoordig gewend zijn in de instrumentale suite); Loures zijn de oer-Spaanse dansen, met de bravoure van sterk gestippelde ritmes die doorklinkt in het snelle beenwerk; Passacailles (zoals de chaconnes) zijn gebaseerd op een repeterende baslijn, maar hun lagere tempo laat de choreografie toe complexere (en soms samengestelde) passen over te brengen.

Het vocabulaire van danspassen was hetzelfde aan het hof en in het theater, hoewel sommige complexere passen zoals entrechats, cabriolles en meervoudige pirouettes voorbehouden waren voor het toneel. Dansvormen bestonden ook in beide sferen naast elkaar en maakten over het algemeen zonder onderscheid gebruik van de meeste passen van het vocabularium. Een 'pas de Bourée', bijvoorbeeld, komt zeker voor in een Bourée, maar hij kan ook voorkomen in een Sarabande, Chaconne, Rigaudon, enz. Bepaalde 'kenmerkende' passen waren over het algemeen voorbehouden aan de dansvormen waartoe ze behoorden (d.w.z. pas du Rigaudon, pas de Menuet, pas de Gavotte). Even belangrijk was dat het begrip van het vocabularium en de dansvormen in die tijd een levende en actuele aangelegenheid was, die de muzikale produktie sterk beïnvloedde. De choreo-muzikale relatie zorgde soms voor zeer complexe, gelaagde werken waarin muziek en dans in contrapunt met elkaar dialogeren.

De creatie van het notatiesysteem en de oprichting van de Académie Royale de Danse waren fundamentele factoren voor de verspreiding van de "Belle Danse" stijl in heel Europa, aangezien Franse dansmeesters posities innamen aan de meeste Europese hoven.

                                                                                                                Ricardo Barros, januari 2022

Uitvoerenden

Ricardo Barros, Kath Waters, studenten van het Utrechts Conservatorium o.l.v. Antoinette Lohmann